Sık Sorulan Sorular

Bu bölümde merak ettiğiniz bir çok sorunun cevabını bulabilirsiniz:

S: Piko Balon (Pico Balloon) ne demek?
C: Taşıma yükü (payload) 50 gramın altında olan insansız yüksek irtifa balonlarına piko balon deniyor. Her ne kadar 50 gramın altı piko sayılsa da esas hedef 25 gram veya daha altıdır. (Bu arada 15 gramlık piko balonlar bile mevcut, piko da kelime anlamı olarak trilyonda bir (10^-12) demek.)

S: Peki ne oluyor bu piko balonlardan yapınca ? Amaç tam olarak nedir?
C: Bu hobide amaç balonun havada mümkün olduğunca havada kalmasını sağlayarak dünyanın etrafında dolaştırmaya çalışmak ve radyo sinyalleri sayesinde konumunu takip etmek.

Tabii bunu yaparken de amaç mümkün olduğunca ucuz ve yaygın malzemeler kullanmak. Sonuçta NASA’nın kullandığı malzemelerle çok daha kolay olur ama çok pahalıya gelir 🙂 Örneğin balon olarak genelde mylar cinsi alüminyum folyodan yapılma parti balonları kullanılır temin etmesi daha kolay ve ucuz olduğu için.

Biz genelde Qualetex marka alüminyum folyodan imal edilen parti balonlarından kullanıyoruz. Maalesef Türkiye’de resmi satışı yok, bu yüzden Amazon‘dan sipariş veriyorum. Fakat daha küçük ebatta olup farklı markalardaki benzer balonları Türkiye’deki parti malzemeleri satan dükkanlarda bulmak mümkün.

Güncelleme (8 Haziran 2018) : Artık Qualetex marka alüminyum balonlar yerine çok daha ucuz olan çin malı şeffaf balonlardan kullanıyorum. Bu balonlar ayrıca bulutlara karşı çok daha dayanıklı. Alüminyum balonlar bulutun içine girdiğinde su taneciklerini çok daha fazla tutuyor ve ağırlıktan balon hemen düşüyor. Şeffaf balon siparişi için : https://www.aliexpress.com/item/24-Inch-1pcs-Clear-Foil-Balloons-Transparent-Aluminum-Balloon-Wedding-Birthday-Party-Decorations-Balon-Globos/32699218436.html

S: Uzaya balonla, kamera veya cep telefonu yollayanlar var. Bu da onun gibi bir şey mi?
C: Tam olarak değil. Hatta çok farklı diyebiliriz. Aşağıdaki fotoğrafta yer alan örnekte olduğu gibi bahsettiğiniz projelerde genelde lateksten yapılma meteoroloji balonları kullanılıyor ve bu balonlar çok yükseklere (30.000 metre civarı) çıkabiliyorlar. Bu yüzden kısaca HAB (High Altitude Balloon) deniyor bunlara. Fakat bu balonlar esnek bir malzemeden yapıldığı için sürekli genleşiyor ve bir süre sonra patlıyor yükseklerdeki alçak basınç nedeniyle.

Balonla taşıma yükü arasındaki bağlantıya bir de paraşüt bağlandığı için gönderilen malzeme kurtarılabiliyor. Ayrıca bu balonlar çok daha fazla ağırlık kaldırabiliyor genleşme özellikleri sayesinde. Bu da cep telefonu, kamera, vs. gibi ağır cisimleri yüksek irtifaya yollamaya imkan tanıyor ama balonun patlaması nedeniyle bu malzemeler en fazla 1-2 saat içinde yere geri iniyor. (Genelde de 300 gram ile 1 kg arasında oluyor taşıma yükü)

Piko balon projelerinde ise kullanılan balonların malzeme yapısı nedeniyle sürekli genleşme olmadığı için balon bir süre sonra sabit bir yükseklikte (genelde 6.000 ila 10.000 metre arası) kalıyor ve rüzgarın etkisiyle dünyanın etrafında dolaşmaya başlıyor (floating). Bu yüzden fotoğraf veya video çekme yerine sadece balonu takip etmeye odaklanılıyor. Tabii bir de solar panellerden sağlanan kısıtlı enerjiyi verimli kullanmaya ve cihazları aşırı koşullardan (çok düşük sıcaklık ve alçak basınç) korumaya. Ayrıca bu balonlar çok ağır yük kaldıramıyor, bu yüzden 50 gramın altında kalınmaya çalışılıyor.

S: Peki nasıl takip ediyorsunuz balonları dünyanın etrafında dolaşırken o kadar yüksekte ?
C: İşte bu noktada Amatör Telsizciler devreye giriyor. Zaten bu hobiyle uğraşanların çoğu amatör telsize meraklı kişiler. Solar panelle beslenen balona bağlı bir devre, dünyanın dört bir yanındaki gönüllerin alıcılarını (iGate) duyacağı şekilde konumunu ve önemli telemetri verilerini (sıcaklık, yükseklik, voltaj, vs. gibi) yolluyor belli aralıklarla. Bu veriler de aprs.fi ve tracker.habhub.org gibi siteler üzerinden takip edilebiliyor.

Genelde de APRS veya WSPR protokollerini kullanarak 2 metre veya 20/30 metre bantlarından balonlarının konumlarını yayınlıyorlar. Fakat bu tip bir yayın için Amatör Telsizcilik Lisansı ve Çağrı Kodu (Call Sign) almak gerekiyor. Lisans sahibi olmadan lisanslı bantlarda/frekanslarda yayın yapmak yasadışıdır ve ciddi bir suç olduğu için önce yılda 2 defa Kıyı Emniyeti Genel Müdürlüğü tarafından düzenlenen sınavlara girilerek lisans almak gerekiyor. Bu konuda detaylı bilgi almak için bakınız : Amatör Telsizcilik Sınavı

Not: Ayrıca APRS konusunda daha detaylı bilgi almak için bu yazımıza göz atabilirsiniz.

S: Ben öyle sınavla, lisansla falan uğraşamam. Yok mu bunun lisansız bir çaresi ?
C: Var ama tam ihtiyacınızı görmez. Şöyle ki Türkiye ve Avrupa’da kullanılan 433 Mhz ve 868 Mhz gibi lisans gerektirmeyen frekanslar mevcut. Belli bir çıkış gücünü aşmadan bu frekanslardan yayın yapabilirsiniz fakat amacınız balonunuzu dünyanın etrafında dolaştırmak ise bu frekanslarda yayınınızı dinleyecek birini bulamazsınız. Bu yüzden bu hobiyle uğraşacaksanız Amatör Telsizcilik Lisansı şart. (Ayrıca amatör telsiz yayını yapmak ücretsizdir.)

Güncelleme (18 Temmuz 2021) : LoRaWAN teknolojisi sayesinde amatör telsizci olmadan da yani lisans almadan da bu hobiyle uğraşmak mümkün olacak. Detaylar için bu yazımıza gözatın.

S: Peki cep telefonu ya da GSM/GPRS Shield kullanamaz mıyız balonda ?
C: İki sebepten dolayı kesinlikle hayır. Birincisi baz istasyonlarının antenleri, cep telefonları yerde kullanıldığı için 5 bin metreden yukarıya doğru bakmaz. Yani yukarıya gittikçe sinyaller zayıflar ve belli bir yükseklikten sonra çekmez. İkinci olarak da cep telefonlarının balonlarda kullanılması yasaktır çoğu ülkede.

S: Balon göndermek için izin/lisans almamız gerekiyor mu?
C: Ülkemizde henüz insansız balonlar için bir mevzuat yok çünkü çok yaygın değil. Genelde yaygınlaşınca mevzuatlar çıkıyor. Bu yüzden şu an için ülkemizde izin veya lisans alınacak bir durum yok balonunuz çok büyük veya ağır olmadığı sürece. Yani balonunuz diğer hava taşıtları için risk teşkil edecek kadar büyük veya ağır ise o zaman izin almanız veya bilgilendirme (NOTAM) yapmanız gerekir.

S: Ben nasıl karar vereceğim balonumun risk teşkil edecek kadar büyük veya ağır olduğunu ?
C: Bu noktada genelde Amerikan Havacılık Dairesi’nin (FAA) mevzuatı baz alınır eğer balonun gönderileceği ülkede ayrıca bir mevzuat yoksa. Amerika’da yüksek irtifaya insansız balon gönderme hobisi çok yaygın olduğu için bu konuda bir çalışma yapılmış ve hangi ölçülerden sonra balonların risk içereceği hesaplanmış. Buna göre Amerika’da aşağıdaki ölçüleri geçmediğiniz sürece izin almadan/bilgilendirme yapmadan (NOTAM) yani diğer hava taşıtları için bir risk taşımadan balon yollanabiliyor. (Türkçe özetini de aşağıda ayrıca paylaştım)

Eğer aşağıdaki şartların hepsini sağlanırsa, izin almadan/bilgilendirme yapmadan balon gönderilebilir Amerika’da:

• Balonun çapı 1.8 metreyi (6 feet) geçmez ise. (Şiştiği zamanki hali)
• Balonun taşıdığı herhangi tek bir yükün/paketin ağırlığı 2.72 kilogramı (6 pounds) geçmez ise.
• Balonun taşıdığı toplam yükün ağırlığı 5.44 kilogramı (12 pounds) geçmez ise.
• Balonun taşıdığı herhangi bir yükün ağırlık/yüzey alanı oranı 13.17 gram/santimetre kareyi (3 ounces/inch square) geçmez ise. (Bu hesaplamada paketin toplam ağırlığı, paketin en küçük yüzey alanına bölünür.)

Görüldüğü üzere bizim piko balon ağırlıkları (< 50 gram), yukarıdaki limitlerin çok çok altında. Bu yüzden piko balonların diğer hava taşıtları için bir risk teşkil etmesine imkan yok.

S: İzne gerek yoksa bile dikkat etmem gereken hiç birşey yok mu yine de?
C: Elbette var. Bisiklete binmek için herhangi bir izin, belge, ruhsat, vs. gerekmiyor ama yine de yola çıktığınızda nasıl diğer araçlara veya yayalara dikkat etmeniz gerekiyorsa, aynı şekilde balon gönderiminde de dikkat etmeniz gerekenler var.

Örneğin balonu ne olursa olsun havalimanlarının yakınında (10 km çapında) yollamamalısınız. Özellikle balonun yükselirken ki rotası, uçak pistlerinin kalkış veya iniş rotalarıyla çakışmamalı. Bunun için önceden rota planlaması da yapılabiliyor. http://predict.habhub.org adresinden balonunuzu yollayacağınız konumu ve tarih/saati girerek, balonun hangi rotayı izleyeceğini görebilir, eğer uçakların indiği veya kalktığı rotalarla çakışıyorsa balonunuzu yollayacağınız tarih ve saati değiştirebilirsiniz.

S: Bir uçak balonuma çarpsa, uçağa zarar verme riski yok mu?
C:  Yukarıda paylaştığımız gibi eğer balonunuz limitlerin altında ise endişe etmenize gerek yok. Ayrıca tüm dünyada her gün binlerce balon gönderiliyor hem balon hobicileri, hem de meteoroloji istasyonları tarafından. Türkiye’de bile her gün 7 meteoroloji istasyonundan günde iki defa balonlarla sonda gönderiliyor. (Detaylı bilgi için: https://www.mgm.gov.tr/genel/sss.aspx?s=ravinsonde)

Ayrıca eğer öyle 50 gram veya 100 gram tek başına uçaklara zarar verecek olsaydı, kuşlar yüzünden hiç bir uçak uçamazdı. Fikir vermesi açısından bazı kuşların ortalama ağırlıklarını aşağıda paylaştım:

Piko Balon: 50 gram
Küçük Martı : 120 gram
Büyük Kara Sırtlı Martı : 1.75 kg
Leylek : 3 kg
Kartal : 5 kg.
Akbaba : 10 kg.
Kori Bustard : 19 kg. (Uçabilen en ağır kuş)

Gördüğünüz gibi havada sürekli balonlardan çok daha ağır yüzlerce kuş var, tehlike arz etseydi kuşlar tek başlarına uçaklar için daha büyük tehlike oluştururlardı. (Tabii ki kuş sürüleri uçaklar için her zaman büyük bir tehlike, ama tek başına 50 gram kesinlikle değil.)

Fakat yine de içiniz rahat etmediyse, o zaman Boeing firmasının testler sırasında jet motorlara yaptıklarını aşağıdaki videodan izlemenizi bir öneririm 🙂

S: Tamam ikna oldum. Ben de bu hobiyle uğraşmak istiyorum fakat yapabilir miyim ki acaba?
C: Eğer bir miktar yazılım geliştirme bilginiz ve de Arduino veya Raspberry Pi gibi IoT dünyasına ait kavramlara aşinalığınız varsa çok rahat yapabilirsiniz. Eğer ben kendi tracker’ımı yapamam diye de endişe etmeyin. Önce benim yaptığım gibi hazır modüllerle de başlayabilirsiniz, sonra kendiniz yapmaya çalışırsınız. Eğer hazır modül isterseniz LightAPRS‘e bir gözatın derim.

Mustafa Tan
TA2MUN